Η Ελλάδα παραμένει ουραγός της Ευρώπης ως προς την παιδική προστασία. Στην Ευρώπη η αποϊδρυματοποίηση – η σταδιακή αντικατάσταση των ιδρυμάτων κλειστού τύπου με εναλλακτικού, οικογενειακού τύπου μοντέλα φροντίδας – έχει δρομολογηθεί εδώ και χρόνια, όχι μόνο ως βέλτιστη αλλά και ως κοινή πρακτική.
Τα Δικαιώματα του Παιδιού
Σε μια ιστορική κίνηση στις 18 Δεκεμβρίου 2019, η Ολομέλεια των Ηνωμένων Εθνών επικύρωσε την ανανέωση της Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού δίνοντας προτεραιότητα και έμφαση στα παιδιά χωρίς οικογένεια1. Η ανάγκη ποιοτικής εναλλακτικής φροντίδας και στρατηγικής αποϊδρυματοποίησης καταλαμβάνουν πλέον και επισήμως υψηλή θέση στην πολιτική ατζέντα και στον παγκόσμιο χάρτη των δικαιωμάτων του παιδιού.
Από το 2013, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει τονίσει τη σημασία που αποδίδει στην αποϊδρυματοποίηση, τόσο σε επίπεδο πολιτικής όσο και σε επίπεδο χρηματοδοτικών εργαλείων. Η υλοποίηση του European Commission Recommendation on Investing in Children (2013) ενίσχυσε την τάση αυτή καθώς κάλεσε κράτη μέλη να αξιοποιήσουν τα European Structural and Investment Funds (ESIF) για την προώθηση μοντέλων εναλλακτικής φροντίδας στην παιδική προστασία. Το 2017, η Κομισιόν επανέλαβε τη δέσμευσή της να στηρίξει προγράμματα και πολιτικές πρόληψης για την αποφυγή χωρισμού της οικογένειας. Επιπλέον, το European Pillar of Social Rights (2017) αναγνώρισε περαιτέρω τα δικαιώματα των παιδιών και νέων εκτός οικογενειακού πλαισίου και την «ανάγκη κάθε παιδιού να έχει πρόσβαση στην προσχολική εκπαίδευση και φροντίδα υψηλής ποιότητας».
Ο Ιδρυματισμός βλάπτει τα παιδιά
Είναι επιστημονικά αποδεδειγμένο πως η ιδρυματική φροντίδα είναι βλαβερή για τα παιδιά και την ανάπτυξή τους2.Κάθε παιδί έχει ατομικές ανάγκες και επιθυμίες και μια μοναδική προσωπική ιστορία. Τα ιδρύματα δεν μπορούν να παρέχουν την εξατομικευμένη φροντίδα, προσοχή και αγάπη που χρειάζεται κάθε παιδί για να αναπτυχθεί σωστά και άρα δεν μπορούν να εξυπηρετήσουν τις ατομικές ανάγκες του ή να λειτουργήσουν ως προς το βέλτιστο συμφέρον του – μια θεμελιώδη αρχή των Δικαιωμάτων του Παιδιού. Χαρακτηρίζονται από μια προσέγγιση που συγκρούεται με βασικούς κανόνες ανθρώπινης ευημερίας και ανάπτυξης των παιδιών: είναι απρόσωπα, τηρούν άκαμπτες επαναλαμβανόμενες πρακτικές καθημερινής λειτουργίας και χαρακτηρίζονται από έλλειψη θαλπωρής και δυνατότητας κοινωνικοποίησης, ενώ δεν επιδιώκουν τη σχέση με την βιολογική οικογένεια, όπου εκείνη προβλέπεται.
Επιστημονικές έρευνες σχετικά με την πρώιμη ανάπτυξη των παιδιών δείχνουν ότι ακόμη και μια σχετικά σύντομη παραμονή σε ίδρυμα επηρεάζει αρνητικά την ανάπτυξη των παιδιών και έχει δια βίου συνέπειες στη νοητική τους ανάπτυξη, τη συναισθηματική τους ευημερία και τη συμπεριφορά, οι οποίες τα ακολουθούν στην ενηλικίωση και από γενιά σε γενιά. Τα παιδιά αυτά, ως ενήλικες, βιώνουν με πολλαπλάσιες πιθανότητες την ανεργία, τον κοινωνικό αποκλεισμό και την κατάθλιψη, ενώ δυσκολεύονται σε σημαντική πλειοψηφία να αναπτύξουν σωστά τους δικούς τους οικογενειακούς δεσμούς.3